Η επίδραση της ψυχοθεραπείας στην αλλαγή της προσωπικότητας

Αυτή η σημαντική έρευνα ρίχνει φως σε μια ελάχιστα συζητημένη συνέπεια της ψυχοθεραπείας και τροφοδοτεί ένα ευρύτερο κίνημα στην κλινική ψυχολογία που αναγνωρίζει το σημαντικό ρόλο της προσωπικότητας στην ψυχική υγεία.

Φανταστείτε ότι υπάρχει μία συσκευή εγκεφάλου υψηλής τεχνολογίας για τη θεραπεία των ψυχικών ασθενειών. Είναι αποτελεσματική για πολλούς, αλλά υπάρχει μια σημαντική παρενέργεια: αλλάζει την προσωπικότητά σας. Οι ειδικοί προειδοποιούν επίσης ότι υπάρχει κίνδυνος θεμελιώδους αλλαγής της προσωπικότητάς σας για τα επόμενα χρόνια. Τώρα, επαναλάβετε αυτό το σενάριο αλλά αντικαταστήστε τη νευροσυσκευή με την ψυχοθεραπεία και συνειδητοποιήστε ότι μιλάμε πλέον για γεγονός, όχι για μυθοπλασία.

Μια μετα-ανάλυση που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Psychological Bulletin εξέτασε 207 μελέτες σχετικές με την ψυχοθεραπεία που πραγματοποιήθηκαν μεταξύ του 1959 και του 2013, στις οποίες συμμετείχαν πάνω από 20.000 συμμετέχοντες, με μετρήσεις της προσωπικότητας που ελήφθησαν επανειλημμένα με την πάροδο του χρόνου. Η ανάλυση έδειξε ότι μόνο λίγες εβδομάδες θεραπείας συνδέονταν με σημαντικές και μακροχρόνιες αλλαγές στις προσωπικότητες των ασθενών, ιδιαίτερα στη μείωση του χαρακτηριστικού του νευρωτισμού και στην αύξηση της εξωστρέφειας.

Η συζήτηση για την αλλαγή της προσωπικότητας μπορεί να ακούγεται ανησυχητική, επειδή σκεφτόμαστε τις προσωπικότητες ως αντανάκλαση του ουσιώδη μας «εαυτού». Αλλά από την άποψη της ευημερίας, οι αλλαγές στις ιδιότητες που αποκαλύπτονται από αυτή τη νέα έρευνα είναι ευπρόσδεκτες και ίσως υποστηρίξουν περαιτέρω τα οφέλη της θεραπείας. Ο νευρωτισμός ή η συναισθηματική αστάθεια, είναι ένας ιδιαίτερα σημαντικός παράγοντας κινδύνου για τη μελλοντική κακή ψυχική και σωματική υγεία και εν τω μεταξύ οι άνθρωποι με υψηλή βαθμολογία στην εξωστρέφεια είναι γνωστό ότι είναι πιο ευτυχισμένοι κατά μέσο όρο και πιο αισιόδοξοι.

Οι συντάκτες της νέας έρευνας αναφέρουν επίσης ότι, η αλλαγή της προσωπικότητας φάνηκε να εμφανίζεται εξαιρετικά γρήγορα. Περίπου τέσσερις ή περισσότερες εβδομάδες θεραπείας ήταν αρκετές για να προκαλέσουν αξιοσημείωτη αλλαγή. Στην πραγματικότητα, μετά από οκτώ εβδομάδες, η θεραπεία δεν συνδέθηκε με μεγαλύτερη αλλαγή προσωπικότητας. Οι αλλαγές που σχετίζονται με τη θεραπεία στο νευρωτισμό ήταν ιδιαίτερα σημαντικές καθώς λίγες εβδομάδες θεραπείας οδήγησαν σε αύξηση στο μισό περίπου της συναισθηματικής σταθερότητας που συνήθως θα περίμενε κανείς να παρουσιάσει σε όλη του τη ζωή (ως γενική τάση, οι περισσότεροι από εμάς αργά αλλά σταθερά θα γίνουμε πιο συναισθηματικά σταθεροί καθώς μεγαλώνουμε).

Οι ερευνητές ενδιαφέρθηκαν ιδιαίτερα για το κατά πόσον οι αλλαγές της προσωπικότητας που σχετίζονται με τη θεραπεία που ανακάλυψαν, απλά αντανακλούσαν την επίδραση της διάθεσης ή μια πραγματική αλλαγή στα χαρακτηριστικά. Σύμφωνα με την ιδέα ότι αυτές ήταν πραγματικές αλλαγές ως προς τα χαρακτηριστικά, διαπίστωσαν ότι η αλλαγή της προσωπικότητας ήταν μεγαλύτερη σε συμμετέχοντες σε ομάδες θεραπείας σε σύγκριση με εκείνους που βρίσκονταν σε συνθήκες ελέγχου και ότι οι μεταβολές βρέθηκαν να διαρκούν με την πάροδο των ετών χωρίς να εξασθενούν.

Οι ερευνητές αποκάλυψαν επίσης ένα μικρό αριθμό «μη κλινικών» δοκιμών που περιελάμβαναν υγιείς συμμετέχοντες που ασχολούνταν με τη γνωστική κατάρτιση και άλλες παρεμβάσεις παρά με την ψυχοθεραπεία και μετρούσαν την προσωπικότητα με την πάροδο του χρόνου. Και εδώ υπήρξαν ενδείξεις σημαντικής αλλαγής προσωπικότητας, υποστηρίζοντας και πάλι την ιδέα ότι οι επιδράσεις της ψυχοθεραπείας στην προσωπικότητα απλώς αντανακλούν μια επιστροφή σε μια μη καταθλιπτική διάθεση ή στην φυσική προσωπικότητα πριν την εμφάνιση ασθένειας. Ωστόσο, οι ερευνητές προειδοποίησαν ότι υπήρχαν μόνο λίγες από αυτές τις μη κλινικές δοκιμές και οι οποίες έτειναν να διεξάγονται σε σύντομο χρονικό διάστημα, οπότε το ζήτημα αν η ψυχοθεραπεία μεταμορφώνει την προσωπικότητα ενός θεραπευόμενου ή τον επαναπροσανατολίζει σε μια προγενέστερη κατάσταση, παραμένει ανοιχτό.

Άλλες λεπτομέρειες που προέκυψαν από την ανάλυση: η έκταση της παρατηρούμενης αλλαγής της προσωπικότητας ήταν περίπου η ίδια για διαφορετικά είδη θεραπείας, είτε ήταν η CBT ή η ψυχοδυναμική (αν και η νοσηλεία σχετιζόταν με μειωμένη αλλαγή). Οι θεραπευόμενοι που διαγνώστηκαν με κατάθλιψη ή διαταραχές προσωπικότητας, παρουσίασαν τη μεγαλύτερη αλλαγή προσωπικότητας σε σύγκριση με άλλες παθήσεις. Και το μέγεθος των αποτελεσμάτων ήταν το ίδιο σε σχέση με το φύλο και την ηλικία. Αυτή η τελευταία διαπίστωση σχετικά με την ηλικία είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα. Όπως είπαν οι ερευνητές, φαίνεται να υποστηρίζεται η αρχή της πλαστικότητας ότι η προσωπικότητα είναι ένα ανοιχτό σύστημα και μπορεί να αλλάξει κατά τη διάρκεια της ζωής.

Υπάρχουν μερικοί αξιοσημείωτοι περιορισμοί στη νέα ανάλυση, ιδιαίτερα το γεγονός ότι οι μελέτες που εξετάστηκαν βασίστηκαν σχεδόν εξ ολοκλήρου στις αξιολογήσεις των θεραπευόμενων των δικών τους προσωπικοτήτων (παρά το γεγονός ότι δεν είχαν αλλάξει θετικά όλα τα χαρακτηριστικά ως απάντηση στη θεραπεία, το οποίο και υποστηρίζει μια γενική επίδραση στην αυτοπαρουσίαση ή την προσωπική αυτοεκτίμηση). Η έρευνα αφήνει επίσης αναπάντητο ένα μεγάλο ερώτημα για το μέλλον: πώς ακριβώς η ψυχοθεραπεία ενσαρκώνει αυτές τις αλλαγές στις ιδιαιτερότητες;

Έχοντας αυτές τις επιφυλάξεις, αυτή η σημαντική έρευνα ρίχνει φως σε μια ελάχιστα συζητημένη συνέπεια της ψυχοθεραπείας και τροφοδοτεί ένα ευρύτερο κίνημα στην κλινική ψυχολογία που αναγνωρίζει το σημαντικό ρόλο της προσωπικότητας στην ψυχική υγεία. Στο εγγύς μέλλον μπορούμε να δούμε την ανάπτυξη θεραπευτικών παρεμβάσεων που σκοπεύουν πιο αντικειμενικά να αλλάξουν τις ιδιότητες της προσωπικότητας, αντί να θεωρούνται αυτές οι αλλαγές ένα είδος παρενέργειας. Η έρευνα μιλά επίσης για μια συνεχιζόμενη συζήτηση στην επιστήμη της προσωπικότητας σχετικά με το ποσοστό της προσωπικότητας που αλλάζει, με τα νέα ευρήματα να υποστηρίζουν την ιδέα ότι η αλλαγή μπορεί να συμβεί μόνο αργά.

Τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας δεν είναι μόνο ισχυροί παράγοντες πρόβλεψης σημαντικών αποτελεσμάτων ζωής, αλλά φαίνονται επιδεκτικά στην παρέμβαση, κατέληξαν οι ερευνητές. Αυτό το γεγονός ανοίγει την πόρτα σε μια νέα εποχή έρευνας που συνδέει πιο στενά την προσωπικότητα και την κλινική ψυχολογία και άλλες ομάδες, όπως εκπαιδευτικοί ψυχολόγοι και οικονομολόγοι, που ενδιαφέρονται να αλλάξουν τους ανθρώπους και τις συμπεριφορές τους, προκειμένου να τους βοηθήσουν στη ζωή τους».