Ο θυμός καταστρέφει τη σχέση. Μπορεί όμως με την κατάλληλη θεραπευτική παρέμβαση να αναγνωρισθεί από τους συντρόφους πριν είναι πολύ αργά.
Άλλο είναι να βοηθάτε ένα άτομο, που εξαγριώνεται εύκολα, στη διαχείριση του θυμού του και άλλο είναι να βοηθάτε τους συντρόφους, μέσα σε μία προβληματική σχέση, να αντιμετωπίσουν εκείνο το είδος θυμού που ενεργοποιείται κυρίως όταν βρίσκονται μαζί. Ωστόσο, οι θεραπευτές συχνά εστιάζουν ιδιαίτερα στο να βοηθήσουν μεμονωμένα τα άτομα να διαχειρίζονται τον προσωπικό τους θυμό, αντί να βοηθούν τους συντρόφους τους να μειώσουν το θυμό που προκύπτει επανειλημμένα μεταξύ τους.
Οι σύντροφοι που βρίσκονται πάνω σε αυτόν τον φαύλο κύκλο του θυμού, κατηγορούν σχεδόν αναπόφευκτα ο ένας τον άλλο για το πρόβλημα. Συνήθως, ο ένας ή και οι δύο δείχνουν τον άλλο ως εκείνον που το «άρχισε», αγνοώντας το γεγονός ότι η σύγκρουση προέκυψε εξαιτίας και των δύο. Το ζευγάρι μεταφέρει τον θυμό πέρα δώθε σαν μία κοινή ίωση.
Ή θα γίνει όπως θέλω εγώ ή δε θα γίνει τίποτα
Ο Άνταμ και η Σάρα ζήτησαν τη βοήθειά μου, μετά από αυτό που η Σάρα αποκάλεσε «χρόνια καυγάδων για το τίποτα» και που είχε απομυζήσει τη ζωντάνια από το γάμο τους. Η Σάρα, 38 ετών, μου είπε οτι ο θυμός της προκαλούνταν μόνο εξαιτίας της οξυθυμίας του Άνταμ. Τα πάω καλά με τους άλλους ανθρώπους, είπε, προσθέτοντας ότι οι μόνες φορές που θυμώνει είναι όταν αισθάνεται ότι ο Άνταμ εισβάλλει στον προσωπικό χώρο της. Θέλει πάντα να γίνονται όλα με τον δικό του τρόπο. Γίνεται υπερβολικά θορυβώδης, αφόρητος και σαρκαστικός, όταν δεν κάνουμε ό, τι θέλει, όταν το θέλει.
Όταν τη ρώτησα πώς συνήθως αντιδρά όταν θυμώνει ο Άνταμ, με κοίταξε αμήχανα. Τον τελευταίο καιρό, τον επιπλήττω, παραδέχτηκε. Δεν αντέχω πια τις φωνές του και την επιθετικότητα του. Την περασμένη εβδομάδα, του φώναξα να βγάλει το σκασμό μπροστά στα παιδιά μας. Δεν θέλω να ενεργώ με αυτόν τον τρόπο ή να γίνουν και τα παιδιά μας σαν και αυτόν! Τη ρώτησα αν θα ήταν πρόθυμη η συμπεριφορά της να είναι μέρος της θεραπείας, παρ’ όλο που πίστευε ότι ο θυμός του Αδάμ ήταν το κύριο πρόβλημα. Παρόλο που δεν δέχθηκε αρχικά την ιδέα, συμφώνησε όταν της είπα ότι έπρεπε να μάθει να αλλάζει τον τρόπο που αντιδρά απέναντι στον θυμό του Αδάμ για να τον βοηθήσει να εκτονώνεται νωρίς και να αισθάνεται καλύτερα και η ίδια.
Ο Αδάμ, 41 ετών, με ενημέρωσε αμέσως ότι θα έκανε τα πάντα για να σώσει το γάμο του. Καταγόταν από οικογένεια φωνακλάδων, είπε, και συχνά άκουγε τους γονείς του να καυγαδίζουν μέσα στη νύχτα. Ενώ ο ίδιος ορκίστηκε να μην γίνει σαν κι αυτούς, διαπιστώνει πάρα πολύ συχνά «να τα χάνει» με τη Σάρα και να της φωνάζει, λέγοντάς της πράγματα που αργότερα τα μετανιώνει. Αλλά έβλεπε και τη σύζυγό του ως ένα μεγάλο μέρος του προβλήματος: Αν με άφηνε μόνο μου όταν αγχώνομαι, δεν θα τρελαινόμουν τόσο πολύ. Πρέπει να μάθει να υποχωρεί. Έριξε την ευθύνη για το μεγαλύτερο μέρος του θυμού του στο στρες που προκύπτει από τις πολλές ώρες εργασίας σε μια μεγάλη ασφαλιστική εταιρεία έχοντας έναν απαιτητικό προϊστάμενο. Κατηγορώντας τη σύζυγό του και τη δουλειά του, εξωτερίκευε τα συναισθήματά του. Όπως και οι περισσότεροι θυμωμένοι θεραπευόμενοί μου, κατά βάθος, πιστεύουν ότι ο θυμός τους δεν πηγάζει από τους ίδιους.
Τακτικές για τη διαχείριση του θυμού
Συναντήθηκα ατομικά με την Σάρα και τον Αδάμ για τρεις συνεδρίες ώστε να προσδιορίσω τις ατομικές συνήθειες διέγερσης του θυμού τους, τις φυσικές αισθήσεις που βίωνε ο καθένας τους όταν πυροδοτείτο ο θυμός. Στη συνέχεια, η εστίαση μετατοπίστηκε σε συγκεκριμένες τακτικές για να αποτραπεί το μοτίβο διέγερσης, πριν φτάσουν στο σημείο όπου οι κατευναστικές σκέψεις και ο αυτοέλεγχος, θα είναι δύσκολο ή αδύνατο να επιτευχθούν.
Στην πρώτη μου ατομική συνεδρία με τον καθένα τους, τους ζήτησα να κρατήσουν ένα ημερολόγιο θυμού, καταγράφοντας τις καταστάσεις κατά τις οποίες είχαν βιώσει θυμό, τις σκέψεις ή «τον εσωτερικό μονόλογο» που προέκυπτε στο μυαλό τους, τις αισθήσεις του σώματός τους (σφιχτοί ώμοι, θερμότητα στο λαιμό και το πρόσωπο, ένταση στο σαγόνι), και τις ενέργειες ή τις λέξεις που χρησιμοποιούσαν για να εκφράσουν την εχθρότητα τους. Τα αρχεία καταγραφής και οι διευκρινιστικές ερωτήσεις μου, με βοήθησαν να προσδιορίσω τι πυροδοτούσε το θυμό τους: τις ενέργειες ή τις δηλώσεις που φάνηκε να προκαλούν τη διέγερση. Καθώς οι σύντροφοι συνειδητοποιούν τις συγκεκριμένες αφορμές, μπορούν να «κάνουν μία προεπισκόπηση» μιας επερχόμενης συνάντησης και να προσπαθήσουν να προβλέψουν πώς θα διαχειριστούν τον θυμό τους, εάν προκύψει.
Για να αξιολογήσω τι πυροδοτούσε το θυμό στον καθέναν από τους δύο, επανεξέτασα αυτό που αποκαλώ πέντε παράγοντες της ζωής που συμβάλλουν στην υποκίνηση και την εντατικοποίηση της διέγερσης του θυμού. Αυτοί περιλαμβάνουν: ανεπαρκή ύπνο, συνεχές άγχος στη ζωή, μη σωστή διατροφή ή ανεπαρκής διατροφή, χρήση ουσιών όπως αλκοόλ, καφεΐνη ή άλλα φάρμακα και οποιοδήποτε θέμα υγείας ή ασθενείας που αυξάνει την ευερεθιστότητα (ένα βαρύ κρύωμα, ένας πονοκέφαλος, μια οσφυαλγία). Ο Αδάμ μου είπε, για παράδειγμα, ότι συχνά έμενε ξύπνιος μέχρι τη 01:00 π.μ. για να έχει κάποιο χρόνο μόνος του, αλλά ξυπνούσε στις 6:00 π.μ., έχοντας κοιμηθεί μόνο πέντε ώρες. Συμφώνησε να αρχίσει να πιέζει διαδοχικά το ωράριό του ώστε να κοιμάται 15 λεπτά νωρίτερα κάθε βράδυ, για να καθιερώσει να πηγαίνει για ύπνο στις 10.00μμ. Συζητήσαμε να καταστήσει την κρεβατοκάμαρα όσο πιο σκοτεινή γίνεται για την περαιτέρω ενίσχυση της έναρξης της διαδικασίας του ύπνου.
Τα επίπεδα στρες του Αδάμ ενισχύονταν από την αίσθηση του ότι έπρεπε να δουλέψει μέχρι αργά για να αποφευχθεί μια απειλή για την απόλυση του. Συζητήσαμε διάφορες στρατηγικές αντιμετώπισης, συμπεριλαμβανομένων των διαλειμμάτων στην δουλειά, ενός γρήγορου ύπνου, τεχνικών χαλάρωσης και τρόπους για να αντιμετωπίσει τον τρομακτικό εσωτερικό του διάλογο: Πώς θα υποστηρίξω την οικογένειά μου;, τι θα συμβεί αν δεν μπορώ να βρω άλλη δουλειά; ο οποίος τροφοδοτούσε το άγχος και μερικές φορές συνέβαλε στις αϋπνίες του. Μου είπε ότι συχνά παρέλειπε γεύματα ή έπαιρνε ένα γρήγορο σνακ από το μηχάνημα, αφού ένιωθε ότι ήταν πολύ απασχολημένος για ένα φάει ένα ολοκληρωμένο γεύμα. Τον ενθάρρυνα να κάνει τουλάχιστον 30 λεπτά διάλειμμα για να τρώει ένα υγιεινό γεύμα για να διατηρήσει το επίπεδο του σακχάρου στο αίμα του, δεδομένου ότι τα χαμηλά επίπεδα σακχάρου στο αίμα συνδέονται με την ευερεθιστότητα και γενικότερα την έλλειψη αυτοσυγκράτησης.
Οι πέντε παράγοντες της Σάρα, περιελάμβαναν την κατανάλωση κρασιού τα βράδια με τον Aδάμ, καθώς και συχνούς πονοκεφάλους, που τροφοδοτούσαν την ευερεθιστότητα και τον αρνητικό εσωτερικό διάλογο. Την ενθάρρυνα να περιορίσει την κατανάλωση αλκοόλ και να αναζητήσει ιατρική συμβουλή για τους πονοκεφάλους της.
Σταμάτα
Σε αυτό το σημείο, δίδαξα τόσο στον Αδάμ όσο και στη Σάρα να χρησιμοποιούν ένα εύκολα μνημονεύσιμο πρωτόκολλο για τον κατευνασμό της διέγερσης, το οποίο αποκαλώ ως η μέθοδος Σταμάτα, Σκέψου, Αντικειμενοποίησε, Προγραμμάτισε. Το πρώτο βήμα για τον έλεγχο του θυμού είναι να μειώσετε την αρχική διέγερση με την εσωτερική δήλωση «Σταμάτα!» ενώ απεικονίζετε νοητικά μια εικόνα ή/και ακούτε έναν ήχο που συνδέεται με την παύση. Για παράδειγμα, ο Aδάμ φανταζόταν ένα φωτεινό, κόκκινο σήμα στοπ και τη φωνή του πατέρα του που του έλεγε Σταμάτα αμέσως!
Στη συνέχεια, για να ανατρέψετε την κλιμάκωση της οργής, είναι χρήσιμο να ζητήσετε από τους θεραπευόμενους να καθίσουν (υιοθετώντας μια σωματική θέση που ο εγκέφαλος συνδέει με την ασφάλεια) και να συμμετάσχουν σε βαθιές, διαφραγματικές αναπνοές. Ο Αδάμ και η Σάρα έμαθαν να κάθονται σε μια πλήρως χαλαρή θέση, ενώ έκαναν διαφραγματικές αναπνοές και εκπνοές με μια αργή, εσωτερική αρίθμηση από το 10 προς το 1. Οι ενέργειες του καθίσματος και της συνειδητής αναπνοής διακόπτουν τις θυμωμένες σκέψεις, επειδή εστιάζουν την προσοχή σε αυτά τα καθήκοντα. Στον καθένα δόθηκε η εντολή να συνεχίσει να παίρνει χαλαρωτικές ανάσες, όπως απαιτείται, μέχρι να μειωθεί η αφορμή του θυμού του.
Στη συνέχεια ενθάρρυνα κάθε σύντροφο να επικεντρωθεί στις πιο ανατρεπτικές, θυμωμένες σκέψεις του, οι οποίες συνήθως ξεπηδούν από κοινές γνωστικές στρεβλώσεις. Μερικά παραδείγματα περιλαμβάνουν:
το διάβασμα του μυαλού:Η Σάρα θέλει να με τρελαίνει και έτσι μπορεί να με κατηγορήσει ότι είμαι παράλογος
η προσωποποίηση: Η οργή του Αδάμ δεν είναι εξαιτίας του άγχους του: είναι επειδή θέλει να με ταπεινώσει!
η υπεργενίκευση: ο Αδάμ δεν μπορεί ποτέ να ηρεμήσει: πάντα βρίσκεται ακριβώς στα πρόθυρα του να χάσει τελείως την ψυχραιμία του
οριοθέτηση: Αν η Σάρα με επιπλήξει μπροστά στα παιδιά για μια ακόμη φορά, θα χάσω την ψυχραιμία μου.
Αυτές οι στρεβλώσεις πυροδοτούν τα ένστικτα «πάλης ή φυγής» και σχετίζονται με τη διέγερση, καθιστώντας ζωτικής σημασίας την ανάπτυξη της ικανότητας να κάνουμε ένα βήμα πίσω και να εξετάζουμε την κατάσταση μέσα από μία πιο αντικειμενική και κατευναστική οπτική.
Μετά από την γρήγορη αναγνώριση ενός ή δύο φανερών διαστρεβλώσεων στον τρόπο σκέψης τους, ο καθένας έμαθε να ανατρέπει και να αντικαθιστά τις σκέψεις που του προκαλούν θυμό με καθησυχαστικά γεγονότα. Αυτό ονομάζεται αντικειμενοποίηση. Εγώ συνήθως διδάσκω στους θεραπευόμενους μια στρατηγική που αποκαλώ «έλεγχος της κάμερας» για να επικεντρώνονται στα παρατηρήσιμα γεγονότα της κατάστασης που τους προκαλεί θυμό. Δίνοντας έμφαση στα γεγονότα, παρά στις αντιλήψεις που χρωματίζονται από δυσαρέσκειες, εμπειρίες ή ελαττωματικές πεποιθήσεις, οι σύντροφοι μαθαίνουν να αποφεύγουν την δαιμονοποίηση και την προσωποποίηση των λόγων και των πράξεων του άλλου.
Στη συνέχεια, κάθε σύντροφος ενθαρρύνεται να σκεφτεί ένα άμεσο σχέδιο, εστιάζοντας στα γεγονότα της κατάστασης. Το σχέδιο αυτό, μειώνει την αισθητή απειλή με την αύξηση της αίσθησης του ελέγχου. Το σχέδιο του Aδάμ ήταν, θα προτείνω να τεθεί επί τάπητος το θέμα μέχρι να αισθανθώ λιγότερο εξαντλημένος ή Θα την κοιτάζω και θα την ακούω μέχρι να εκφράσει τις ιδέες της, βλέποντάς τις ως πληροφορίες και όχι ως κριτικές ή επιπλήξεις.
Η θεραπεία περιλαμβάνει συχνά εξ ολοκλήρου αρκετή συζήτηση για τις νέες δεξιότητες που ο θεραπευόμενος θα πρέπει να θέσει σε εφαρμογή, αλλά όχι αρκετή εξάσκηση. Οι θεραπευόμενοι συχνά κατανοούν αρκετά καλά τι πρέπει να κάνουν όταν προκύπτουν οι προκλήσεις στη ζωή, αλλά συχνά δεν μπορούν να θυμηθούν και έτσι θεσπίζουν νέες δεξιότητες πάνω στην έξαρση της στιγμής. Κατά συνέπεια, οι νέες συμπεριφορές αντιμετώπισης πρέπει να εξασκηθούν αρκετά, ώστε να είναι αυτόματες. Αφιερώνω μια πλήρη συνεδρία σε κάθε σύντροφο, κάνοντας παιχνίδι ρόλων για το πώς να εφαρμόσουν τη μέθοδο «Σταμάτα» σε εικονικές καταστάσεις πρόκλησης. Τους υποδεικνύω πώς να χρησιμοποιούν τη μέθοδο, έπειτα αντιστρέφουμε τους ρόλους και ο θεραπευόμενος τη χρησιμοποιεί πάνω στην κορύφωση του παιχνιδιού ρόλων που ενσαρκώνει τις πιο δύσκολες και ασταθείς καταστάσεις που μπορεί να φανταστεί ο κάθε θεραπευόμενος.
Κάνοντας μια δέσμευση για αλλαγή
Αφού ο Αδάμ και η Σάρα είχαν εφαρμόσει τις τεχνικές «Σταμάτα», προγραμμάτισα μια συνεδρία και με τους δύο για να θέσω αυτές τις δεξιότητες στην πράξη. Ο Aδάμ επανέλαβε τις αμφιβολίες που έχουν οι περισσότεροι θεραπευόμενοι στην παρούσα συγκυρία: Εξακολουθώ να πιστεύω ότι θα χάσω την ψυχραιμία μου, όταν η Σάρα και εγώ μπούμε πραγματικά σε αυτή τη διαδικασία. Πώς μπορώ να θυμάμαι να κάνω όλα αυτά τα πράγματα, όταν αρχίζει να αυξάνεται η ένταση μεταξύ μας;
Για να περάσουμε στην επόμενη φάση της θεραπείας μας, τους ζήτησα να συζητήσουν μαζί για τα λόγια και τις πράξεις που προκαλούσαν πιο γρήγορα την κλιμάκωση της οργής τους στο παρελθόν. Για την Σάρα, ήταν όταν ο Aδάμ ύψωνε το τόνο της φωνής του, την πλησίαζε σε απόσταση δύο βημάτων και της έλεγε ότι ήταν ανίκανη ως σύζυγος και μητέρα (χρησιμοποιώντας λέξεις όπως άχρηστη, νωθρή και αδύναμη) και την επέκρινε μπροστά στα παιδιά. Ο Αδάμ απαντούσε έντονα όταν η Σάρα ύψωνε τη φωνή της αμφισβητώντας τη λογική του («Είσαι τρελός!», «χρειάζεσαι βοήθεια!», «θα σε στείλω στο ψυχιατρείο»), αρνούμενη να του μιλήσει για ώρες και απειλώντας με διαζύγιο. Τους ενθάρρυνα να συζητήσουν το πώς αισθάνονται όταν αυτές οι απειλητικές συμπεριφορές απευθύνονται σε καθέναν από αυτούς, ενώ ο άλλος σύντροφός άκουγε χωρίς να διακόψει.
Ζήτησα και από τους δύο να δεσμευτούν ότι θα αλλάξουν, με βάση αυτά που είχαν μάθει στις ατομικές συνεδρίες και ο ένας από τον άλλο. Ποιες συμπεριφορές ήταν πρόθυμοι να αλλάξουν; Ποιες συμπεριφορές θα συμφωνούσαν να αντικαταστήσουν όταν ήταν θυμωμένοι; Τους βοήθησα να είναι όσο το δυνατόν πιο συγκεκριμένοι, προκειμένου να διασφαλίσουν καλά καθορισμένους, πρακτικούς και μετρήσιμους στόχους. Ο Αδάμ συμφώνησε ότι, όταν προέκυπτε σύγκρουση, αυτός θα καθόταν και θα χρησιμοποιούσε μια πιο ήπια φωνή, θα έλεγε στη Σάρα για τις συμπεριφορές που θα ήθελε να αλλάξει χωρίς να καταφύγουν σε βρισιές και θα τα έκανε όλα αυτά ιδιαιτέρως. Όπως και σε άλλες περιπτώσεις, είπα ότι αν ήθελαν, θα μπορούσαν να γράψουν και να υπογράψουν τις δεσμεύσεις τους ο ένας απέναντι στον άλλο, ως ένα συμβόλαιο.
Καθώς ο Αδάμ και η Σάρα εφάρμοζαν τη μέθοδο «Σταμάτα» μαζί μου, όχι μόνο έγιναν πιο ικανοί στην ανατροπή της διέγερσης του θυμού τους, αλλά και λιγότερο αντιδραστικοί μεταξύ τους. Ακριβώς όπως η θεραπεία έκθεσης, μειώνει το άγχος μέσα σε καταστάσεις που φοβόμαστε, αυτές οι πρόβες τους βοήθησαν να αισθάνονται λιγότερο απειλημένοι, καθώς μάθαιναν νέους τρόπους για να ανταποκρίνονται στις παλιές πυροδοτήσεις θυμού. Αισθάνθηκαν περισσότερο προετοιμασμένοι για τον επόμενο προκλητικό διαπληκτισμό και περισσότερο χαλαροί για το πώς να χειριστούν ο ένας τις πράξεις του άλλου.
Πηγή: psychotherapynetworker.org
Απόδοση – Επιμέλεια: PsychologyNow.gr
