Αυτό το κείμενο αφορά σε 10 μύθους ή παρερμηνείες σχετικά με την ψυχολογία. Είναι σημαντικό να αμφισβητήσουμε αυτούς τους μύθους, όχι μόνο για να βάλουμε τα πράγματα στη θέση τους, αλλά και επειδή η ύπαρξή τους μπορεί να συμβάλει στο στιγματισμό και στην καθιέρωση στερεοτύπων καθώς και να παραπληροφορήσει τη δημόσια πολιτική σε τομείς όπως η εκπαίδευση και η ψυχική υγεία.
Κατά μία έννοια όλοι είμαστε ερασιτέχνες ψυχολόγοι: έχουμε βιώσει από πρώτο χέρι τη δική μας εμπειρία για την ανθρώπινη ζωή και έχουμε ζήσει αρκετά χρόνια παρατηρώντας πως εμείς και οι άλλοι άνθρωποι συμπεριφερόμαστε σε διαφορετικές καταστάσεις. Αυτό το ένστικτο τροφοδοτεί μια ιδέα «λαϊκής ψυχολογίας», που μερικές φορές μπορεί και να συμπίπτει με ευρήματα από την επιστημονική ψυχολογία, αλλά τις περισσότερες φορές όχι. Ορισμένες λανθασμένες ψυχολογικές διαισθήσεις είναι ιδιαίτερα ευρέως πιστευτές από το κοινό και είναι πεισματικά επίμονες. Αυτό το κείμενο αφορά σε 10 μύθους ή παρερμηνείες σχετικά με την ψυχολογία. Είναι σημαντικό να αμφισβητήσουμε αυτούς τους μύθους, όχι μόνο για να βάλουμε τα πράγματα στη θέση τους, αλλά και επειδή η ύπαρξή τους μπορεί να συμβάλει στο στιγματισμό και στην καθιέρωση στερεοτύπων καθώς και να παραπληροφορήσει τη δημόσια πολιτική σε τομείς όπως η εκπαίδευση και η ψυχική υγεία
1. Η μάθηση είναι πιο αποτελεσματική όταν διδασκόμαστε μέσω του «τρόπου μάθησης» που προτιμάμε περισσότερο
Η ιδέα πίσω από αυτό τον μύθο είναι ότι μαθαίνουμε καλύτερα όταν διδασκόμαστε μέσω του τρόπου που μας εξυπηρετεί καλύτερα, όπως μέσω του οπτικού υλικού, της ακρόασης ή της μάθησης μέσω της πράξης. Μια πρόσφατη έρευνα Βρετανών δασκάλων, διαπίστωσε ότι πάνω από το 96% των ανθρώπων πίστευε σε αυτή την αρχή. Στην πραγματικότητα, η έρευνες ψυχολογίας δείχνουν σταθερά ότι οι άνθρωποι δεν μαθαίνουν καλύτερα όταν διδάσκονται μέσω του τρόπου που προτιμούν, και ότι, αντίθετα, η πιο αποτελεσματική μέθοδος για τη διδασκαλία συνήθως ποικίλλει ανάλογα με τη φύση του υπό μελέτη υλικού. Υπάρχουν, επίσης, προβληματισμοί γύρω από τον καθορισμό των τρόπων μάθησης και πώς να τους αξιολογήσουμε. Οι περισσότερες δημοσιευμένες κλίμακες για την αξιολόγηση του τρόπου μάθησης είναι αναξιόπιστες (παράγουν διαφορετικά αποτελέσματα σε κάθε δοκιμή) και συχνά αποτυγχάνουν να συσχετίζονται με την πραγματική απόδοση της μάθησης των ανθρώπων.
2. Η ανθρώπινη μνήμη λειτουργεί ως καταγραφή των γεγονότων
Η μεταφορική ερμηνεία της μνήμης σαν μια καταγραφή γεγονότων δεν είναι σωστό να υποστηριχθεί επειδή υπονοεί ένα ρεαλιστικό επίπεδο ακρίβειας και μονιμότητας. Οι αναμνήσεις μας αντιπροσωπεύουν στην πραγματικότητα μια διαστρεβλωμένη εκδοχή των γεγονότων και αλλάζουν με την πάροδο του χρόνου. Και όμως μια έρευνα περίπου 2000 ατόμων πριν από λίγα χρόνια, βρήκε ότι το 63% πίστευε ότι η «μνήμη λειτουργεί σαν μια βιντεοκάμερα». Αυτή η παρεξήγηση τροφοδότησε συσχετιζόμενες παρανοήσεις, για παράδειγμα γύρω από την αξιοπιστία της μαρτυρίας ενός αυτόπτη μάρτυρα. Για παράδειγμα, πολλοί δικαστές και η αστυνομία πιστεύουν ότι όσο πιο σίγουρος είναι ο μάρτυρας για τη μνήμη του, τόσο πιο πιθανό είναι να είναι ακριβής, ακόμα κι αν η έρευνα της ψυχολογίας δείχνει ότι η εμπιστοσύνη και η ακρίβεια, δεν συσχετίζονται ή ότι συσχετίζονται ασθενώς.
3. Όσοι εγκληματίες ασκούν βία, είναι συνήθως διεγνωσμένοι με ψυχική ασθένεια
Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης δίνουν μία δυσανάλογη βαρύτητα όταν οι άνθρωποι με ψυχολογικά προβλήματα διαπράξουν βίαια εγκλήματα. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι οι έρευνες δείχνουν ότι το μεγαλύτερο μέρος του κοινού πιστεύει ότι τα άτομα με ψυχική ασθένεια είναι εγγενώς βίαια. Στην πραγματικότητα, όπως ο Scott Lilienfeld και οι συνεργάτες του εξηγούν στο βιβλίο τους «50 Μεγάλοι Μύθοι της Λαϊκής Ψυχολογίας», τα στοιχεία δείχνουν ότι τουλάχιστον το 90% των ατόμων με ψυχική ασθένεια δεν διαπράττουν βίαιες πράξεις και η συντριπτική πλειοψηφία των βίαιων εγκληματιών, δεν είναι ψυχικά ασθενείς. Μερικοί ασθενείς με ειδικές παθήσεις (όπως ψευδαισθήσεις που βασίζονται σε φωνές «που τους λένε» να διαπράξουν ορισμένες πράξεις) διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο, αλλά οι πραγματικές πράξεις βίας είναι σπάνιες. Το συμπέρασμα μιας μετα-ανάλυσης από το 2011 κατέληξε στο συμπέρασμα ότι 35.000 ασθενείς υψηλού κινδύνου με διάγνωση σχιζοφρένειας, θα πρέπει να παρακολουθούνται μονίμως ή θα πρέπει να είναι έγκλειστοι, για να αποτραπεί μία τυχόν δολοφονία.
4. Οι μάζες μετατρέπουν τους ανθρώπους σε ανόητους και επικίνδυνους
Όταν συμβαίνει ένα ξαφνικό δυσάρεστο γεγονός, είναι χαρακτηριστικές οι αναφορές που περιγράφουν ότι το πλήθος «ποδοπατά» μέσα σε τυφλό πανικό. Εδώ υπάρχει ένας υπαινιγμός ότι όταν βρισκόμαστε μέσα σε μια μεγάλη ομάδα, χάνουμε τις αισθήσεις μας και ο καθένας σκέφτεται μόνο τον εαυτό του. Ο χαρακτηρισμός αυτός διαψεύδεται από την έρευνα της ψυχολογίας που αφορά στη συμπεριφορά της μάζας, η οποία εμφανίζει τον πανικό ως σπάνιο φαινόμενο και ότι οι άνθρωποι συχνά σταματούν για να βοηθήσουν ο ένας τον άλλο. Η αίσθηση της συνεργασίας είναι πιο δυνατή όταν οι άνθρωποι νιώθουν ότι έχουν κοινά με τους άλλους ανθρώπους. Ο ψυχολόγος John Drury έκανε τη διαπίστωση αυτή βασιζόμενος εν μέρει στις συνεντεύξεις του με ανθρώπους που βρέθηκαν σε πραγματικές καταστάσεις έκτακτης ανάγκης. Ο Drury και οι συνάδελφοί του υποστηρίζουν αυτή η διαπίστωση θα έχει οφέλη στον τρόπο που διαχειρίζονται οι αρχές τις καταστάσεις έκτακτης ανάγκης: «Μπορούμε να εμπιστευθούμε τις μάζες ότι, σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης, θα συμπεριφέρονται με πιο ήρεμο τρόπο από ό,τι αναμενόταν προηγουμένως από υπεύθυνους για το σχεδιασμό έκτακτης ανάγκης», έγραψαν.
5. Ο αυτισμός προκαλείται από «καταστραμμένους» καθρεπτικούς νευρώνες (και πολλοί άλλοι μύθοι για τον αυτισμό)
Ο διάσημος νευροεπιστήμονας VS. Ramachandran δήλωσε το 2011 ότι «η κύρια αιτία του αυτισμού είναι ένα διαταραγμένο σύστημα καθρεπτικών νευρώνων». Οι καθρεπτικοί νευρώνες είναι κύτταρα που αποκρίνονται όταν εκτελούμε μια ενέργεια ή βλέπουμε κάποιον άλλο να εκτελεί την εν λόγω ενέργεια. Η υπόθεση του «καταστραμμένου καθρεπτικού νευρώνα» του αυτισμού είναι μια πιασάρικη ιδέα που έχει προσελκύσει μεγάλο ενδιαφέρον και συχνά ανακυκλώνεται από δημοφιλείς συγγραφείς της επιστήμης. Ωστόσο, μια ανασκόπηση που δημοσιεύθηκε το 2013 από 25 σχετικές μελέτες, δεν βρήκε στοιχεία που να υποστηρίζουν αυτές τις υποθέσεις και μόλις αυτό το μήνα μια άλλη μελέτη προσέφερε περισσότερες αντίθετες ενδείξεις σχετικά με αυτή την υπόθεση. Αυτή είναι μόνο μία παρανόηση σχετικά με τον αυτισμό, οι άλλες είναι ότι ο αυτισμός προκαλείται από τα εμβόλια και ότι ο καθένας με αυτισμό έχει ένα σπάνιο δώρο.
6. Η όραση εξαρτάται από σήματα που εκπέμπονται από τα μάτια
Στην πραγματικότητα, η ανθρώπινη όραση εξαρτάται από τις ακτίνες του φωτός που χτυπούν τον αμφιβληστροειδή στο πίσω μέρος του ματιού. Ωστόσο, η αρχαία και λανθασμένη ιδέα ότι λειτουργεί με τον αντίθετο τρόπο, ότι δηλαδή ακτίνες βγαίνουν από τα μάτια στον κόσμο, εξακολουθείται να υποστηρίζεται από πολλούς ανθρώπους, τουλάχιστον σύμφωνα με έρευνες που πραγματοποιήθηκαν στη δεκαετία του 1990 και του 2000. Για παράδειγμα, περίπου το 1/3 των φοιτητών πίστευε ότι κάτι βγαίνει από τα μάτια μας όταν βλέπουμε. Ο λόγος που αυτή η παρανόηση παραμένει τόσο ισχυρή είναι άγνωστος, αλλά μπορούμε να υποθέσουμε ότι αυτό συμβαίνει επειδή, από υποκειμενική άποψη, τα πράγματα εμφανίζονται «εκεί έξω», αλλά και λόγω της ευρείας εμπειρίας της «αίσθησης» που άνθρωποι έχουν ότι τους κοίταζουν. Στην πραγματικότητα, ελεγχόμενα πειράματα έχουν δείξει ότι ενώ πολλοί άνθρωποι σαφώς νομίζουν ότι έχουν νιώσει το βλέμμα κάποιου, δεν μπορούν πραγματικά να εντοπίσουν εάν κάποιος κοιτάζει τη πλάτη τους ή όχι.
7. Το Πείραμα του Stanford δείχνει πώς μία λανθασμένη συνθήκη μπορεί να μετατρέψει τον οποιοδήποτε σε κακό άνθρωπο
Σε μία από τις πιο διαβόητες μελέτες στην ψυχολογία, το πείραμα του Στάνφορντ που διεξήχθη το 1971, συμμετείχαν μαθητές που είχαν το ρόλο του κρατούμενου ή του φρουρού και αναγκάστηκε να διακοπεί όταν οι φρουροί έγιναν καταχρηστικοί και βίαιοι. Ο Φίλιπ Ζιμπάρντο ο οποίος ηγήθηκε της μελέτης, υποστήριξε ότι ορισμένες κατάστασεις δυναμικής μπορεί να μετατρέψουν τον οποιονδήποτε από εμάς σε κακό και αμέσως αυτή η διατύπωση σφηνώθηκε στο μυαλό πολλών ανθρώπων. Ο Ζιμπάρντο ακόμα ενήργησε ως μάρτυρας υπεράσπισης στη δίκη ενός από τους βίαιους φύλακες στο Αμπού Γκράιμπ. Όμως, το πείραμα του Στάνφορντ ήταν πολύ εσφαλμένο και έχει παρερμηνευθεί. Έρευνες που ακολούθησαν, όπως το πείραμα της φυλακής του BBC, έχει δείξει πως η ίδια κατάσταση μπορεί να οδηγήσει σε συνεργατική συμπεριφορά παρά την τυραννία, ανάλογα με το αν και πόσο διαφορετικά θα ταυτιστούν οι άνθρωποι μεταξύ τους. Δυστυχώς, πολλά σύγχρονα εγχειρίδια ψυχολογίας συνεχίζουν να διαδίδουν μια απλοϊκή, άκριτη υπόψη για το πείραμα του Στάνφορντ.
8. Η συντριπτική πλειοψηφία των πράξεων ενδοοικογενειακής βίας διαπράττονται από άνδρες
Μια βρετανική έρευνα που δημοσιεύθηκε το 2014 διαπίστωσε ότι πάνω από το 65% των ατόμων πίστευε ότι ήταν μάλλον ή σίγουρα αλήθεια, ότι η ενδοοικογενειακή βία διαπράττεται σχεδόν αποκλειστικά από τους άνδρες. Είναι εύκολο να καταλάβει κανείς γιατί οι άνδρες είναι υπεύθυνοι για πιο βίαια έγκληματα στο σύνολό τους και όντας μεγαλύτεροι και δυνατότεροι, κατά μέσο όρο, οι άνδρες θεωρούνται μια πιο προφανή απειλή. Ωστόσο, τα επίσημα στατιστικά στοιχεία δείχνουν ότι η συντροφική βία κατά των ανδρών από τις γυναίκες, είναι επίσης ένα σημαντικό πρόβλημα. Για παράδειγμα, η Εθνική Έρευνα Ερωτικών Συντρόφων και Σεξουαλικής βίας στις ΗΠΑ διαπίστωσε ότι ένας στους τέσσερις άνδρες είχε υποστεί σωματική βία, βιασμό ή/και παρακολούθηση από έναν σύντροφο (σε σύγκριση με μία στις τρεις γυναίκες) και ότι το 83% της βίας που υπέστησαν οι άνδρες από συντρόφους, έγινε από τις γυναίκες. Αυτό δεν υποστηρίζεται για να μειωθεί η σοβαρότητα ή η κλίμακα του προβλήματος της κακοποίησης συντρόφου από τους άνδρες προς τις γυναίκες, αλλά να αναγνωρίσουμε ότι υπάρχει επίσης ένα σημαντικό, λιγότερο γνωστό, θέμα των γυναικών που είναι βίαιες προς τους άνδρες.
9. Ο νευρογλωσσικός προγραμματισμός είναι επιστημονικός
Είναι αλήθεια ότι μια μειοψηφία των ψυχολόγων έχουν εκπαιδευτεί στο νευρογλωσσικό προγραμματισμό (NLP) και υποστηρίζουν τη χρήση του, αλλά είναι ένα σοβαρό λάθος να πιστεύουμε ότι ο NLP στηρίζεται σε επιστημονικά ευρήματα είτε ψυχολογίας ή νευροεπιστήμης. Στην πραγματικότητα, το σύστημα – το οποίο συνήθως διατίθεται στο εμπόριο ως ένας τρόπος για την επίτευξη μεγαλύτερης προσωπικής επιτυχίας – αναπτύχθηκε από δύο γκουρού αυτοβοήθειας στη δεκαετία του 1970 που απλά δημιούργησαν τις δικές τους ψυχολογικές αρχές αφού παρακολουθούσαν ψυχοθεραπευτές να εργάζονται με τους θεραπευόμενούς τους. Ο NLP είναι γεμάτος από ψευδείς ισχυρισμούς που ακούγονται επιστημονικοί, όπως ότι ο καθένας μας έχει μια προτιμώμενη «συστημική αναπαράσταση» που σκέφτεται τον κόσμο και ότι ο καλύτερος τρόπος να επηρεάσουμε κάποιον είναι να καθρεφτίσουμε το προτιμώμενο σύστημά του. Μια ιατροδικαστική έρευνα σε όλα τα αιτήματα που υποβλήθηκαν στα NLP προγράμματα διαπίστωσε ότι στη συντριπτική πλειοψηφία τους δεν έχουν καμία επιστημονική υπόσταση. Σε πολλές περιπτώσεις, αυτό μπορεί να είναι αβλαβές, αλλά το 2013, μια φιλανθρωπική οργάνωση κλήθηκε να παρέχει θεραπεία με βάση τον NLP σε βετεράνους του πολέμου με διαταραχή μετα-τραυματικού στρες.
10. Η ψυχική ασθένεια προκαλείται από μια χημική ανισορροπία στον εγκέφαλο
Μια έρευνα στις ΗΠΑ πριν από μερικά χρόνια διαπίστωσε ότι πάνω από το 80% των ανθρώπων πίστευε ότι η ψυχική ασθένεια προκαλείται από μια χημική ανισορροπία στον εγκέφαλο. Στην πραγματικότητα, ρωτήστε οποιονδήποτε ψυχίατρο ή νευρολόγο και αν είναι ειλικρινής, θα σας πει ότι κανείς δεν ξέρει ποια θα πρέπει να είναι η «σωστή» ισορροπία των χημικών ουσιών στον εγκέφαλο. Αυτό που υποστηρίζεται για την ιδέα της ανισορροπίας, προέρχεται από το γεγονός ότι η αντικαταθλιπτική φαρμακευτική αγωγή μεταβάλλει τα επίπεδα των νευροδιαβιβαστών στον εγκέφαλο, αλλά φυσικά αυτό δεν σημαίνει ότι μια χημική ανισορροπία προκαλεί αρχικά τα προβλήματα (όσο ένας πονοκέφαλος προκαλείται από την έλλειψη παρακεταμόλης). Ο μύθος, ουσιαστικά υιοθετείται από πολλούς ανθρώπους με ψυχικά προβλήματα και από μερικούς ακτιβιστές της ψυχικής υγείας, εν μέρει επειδή πιστεύουν ότι προσδίδει μια ιατρική νομιμότητα σε συνθήκες όπως η κατάθλιψη και το άγχος. Ωστόσο, οι έρευνες έχουν δείξει ότι οι βιολογικοί παράγοντες της ψυχικής ασθένειας (συμπεριλαμβανομένης και της θεωρίας της χημικής ανισορροπίας) μπορούν να αυξήσουν το στίγμα, για παράδειγμα, με την ενθάρρυνση της ιδέας ότι τα προβλήματα ψυχικής υγείας είναι μόνιμα.
Πηγή: digest.bps.org.uk
