Η πολύ γνωστή θεωρία υποστηρίζει ότι μπορεί να είναι βοηθητική στη διακοπή του καπνίσματος, της υπερφαγίας ακόμη και στον εθισμό στο αλκοόλ και στις ουσίες.
Η δυνατότητα να ασκούμε αυτοέλεγχο και να αντιστεκόμαστε στους πειρασμούς, είναι το κλειδί για τη διατήρηση μιας νέας συμπεριφοράς. Ασκούμε αυτοέλεγχο όταν αντιστεκόμαστε στην επιθυμία μας να καταναλώσουμε αλκοόλ ή να φάμε το τελευταίο κομμάτι κέικ σοκολάτας, ενώ νιώθουμε χορτασμένοι. Ωστόσο, η μεγαλύτερη πρόκληση αυτοελέγχου, είναι να διατηρήσουμε την πειθαρχία μας για μεγάλο χρονικό διάστημα και όχι μόνο για ημέρες ή εβδομάδες. Σε πολλές περιπτώσεις, η έλξη της βλαβερής συμπεριφοράς, μπορεί να μας στρέψει προς την προτίμηση της κατάχρησης. Μπροστά στον πειρασμό, το ευάλωτο άτομο αποδίδει μεγαλύτερη αξία σε αυτόν και εγκαταλείπει προϋπάρχουσες υποσχέσεις.
Η σύγκρουση μεταξύ των σημερινών και μελλοντικών εαυτών μπορεί να σχετιστεί ως το δίλημμα του κρατουμένου. Αν και αυτή η θεωρία αναπτύχθηκε αρχικά αναφερόμενοι σε άτομα, θα μπορούσε εξίσου να εφαρμοστεί στους παροδικούς εαυτούς (ένα πρόσωπο είναι μια συλλογή από παροδικούς εαυτούς με την πάροδο του χρόνου) (Parfit, 1984). Κατά την άποψη αυτή, κάθε εαυτός θεωρείται μια ανεξάρτητη οντότητα με δυνατότητα ορθολογικής λήψης αποφάσεων. Κάθε εαυτός είναι επίσης παροδικός: δεν θα είναι (πλήρως) το ίδιο πρόσωπο αύριο, όπως είναι σήμερα. Για παράδειγμα, το άτομο που το πρωί προτιμά να αποφύγει την υπερκατανάλωση τροφής, μπορεί να προτιμά την απόλαυση το βράδυ.
Το δίλημμα του φυλακισμένου
Στο δίλημμα του φυλακισμένου, δύο εγκληματίες συνελήφθησαν και ανακρίθηκαν σε χωριστά δωμάτια. Οι αρχές δίνουν σε κάθε κρατούμενο την ίδια επιλογή: Ομολόγησε την συμμετοχική ενοχή σου (στην πραγματικότητα, πρόδωσε το συνεργάτη σου) ή μείνε σιωπηλός (και πιστός στο συνεργάτη σου). Για παράδειγμα, αν ο ένας από τους δύο ομολογήσει και ο άλλος παραμείνει σιωπηλός, ο καταδότης ελευθερώνεται και ο σιωπηλός πιστός συνεργός, περνάει δέκα χρόνια στη φυλακή. Αν παραμείνουν και οι δύο πιστοί, δέχονται και οι δύο ποινή φυλάκισης έξι μηνών. Αν και οι δύο προδώσουν ο ένας τον άλλο τότε και οι δύο δέχονται ποινή 5 ετών. Κάθε άτομο έχει τον πειρασμό να εξαπατήσει τον άλλο για να κερδίσει χαμηλότερη τιμωρία. Όταν και οι δύο προτιμήσουν να ωφελήσουν τον εαυτό τους, αυτό κάνει τα πράγματα χειρότερα από ό,τι θα είχαν συμφωνήσει με κάποιο τρόπο από κοινού και αξιόπιστα να παραμείνουν σιωπηλοί. Εν ολίγοις, η θεωρία παιγνίων δείχνει ότι οι αποφάσεις που είναι καλύτερες για το άτομο, μπορεί να είναι καταστροφικές για την ομάδα. Συλλογικά, θα ήταν καλύτερο και για τους δύο να σιωπήσουν.
Όταν η θεωρία εφαρμόζεται στο πρόβλημα του αυτοελέγχου, η επιλογή είναι ότι ο άμεσος εαυτός θα προτιμούσε να ενδώσει σήμερα (να κάνει ένα τσιγάρο δηλαδή) και να σταματήσει από αύριο. Είναι προς το συμφέρον του παρόντος εαυτού να πιει ένα ποτό. Ωστόσο, ο αυριανός εαυτός θα αντιμετωπίσει την ίδια απόφαση και, ως εκ τούτου, δεν θα σταματήσει. Έτσι, έχουμε το δίλημμα του κρατουμένου, με το κάπνισμα να είναι ισοδύναμο με την προδοσία και την παραίτηση από τη συνεργασία. Κάθε εαυτός μπορεί να προτιμά το αποτέλεσμα του μη καπνιστή (όταν όλοι δηλαδή συνεργάζονται) από το αποτέλεσμα ενός καπνιστή (όταν όλοι προδίδουν) και να μειώσει τον κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου. Ωστόσο, το κόστος από τη μη χρήση προκύπτει εξ ολοκλήρου από τον άμεσο εαυτό (θυσιάζοντας τη χαρά του να καπνίσει ένα τσιγάρο), ενώ τα οφέλη του να μην είναι καπνιστής κανείς μοιράζονται σε όλους τους παροδικούς εαυτούς στο τέλος της ζωής του ατόμου (Rachlin, 2014). Έτσι, το κίνητρο είναι να πείτε στον εαυτό σας … «θα ξεκινήσω αύριο».
Μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε τα στοιχεία που προέκυψαν από το δίλημμα του φυλακισμένου για να προτείνουμε τρόπους ώστε να αντισταθούμε στην αλλαγή κινήτρου. Δηλαδή, ένα άτομο έχει κίνητρα να αναπτύξει συνεργατική συμφωνία αυτοεπιβολής με τον μελλοντικό εαυτό του. Για παράδειγμα, ο λόγος που οι άνθρωποι αναρρώνουν από τον αλκοολισμό ή αποφεύγουν να πιούν ακόμη και ένα ποτό, είναι η διατήρηση της αξιοπιστίας της νηφαλιότητάς τους.
Όταν κάνετε μια συμφωνία και δεν την τηρείτε, θα υπονομεύσετε τη δική σας αυτοεμπιστοσύνη.
Όταν γνωρίζετε ότι ήσασταν σε θέση να ξεπεράσετε την επιθυμία να πιείτε χθες το βράδυ, τότε θα είστε πιο σίγουροι ότι θα είστε σε θέση να ξεπεράσετε την επιθυμία στο μέλλον και συνεπώς πιο πιθανό να αντισταθείτε απόψε.
Έτσι, δεν είναι καλή ιδέα να παίρνετε πολλά είδη αποφάσεων για κάθε περίπτωση χωριστά. Αν γινόταν αυτό, οι περισσότεροι από εμάς θα έτρωγαν το δεύτερο επιδόρπιο ή θα πίναμε το τρίτο ποτό σε ένα πάρτι. Υπάρχουν σημαντικές ενδείξεις ότι, όταν η συμπεριφορά είναι οργανωμένη σε συνεκτικά σχέδια, αυξάνεται ο αυτοέλεγχος. Για παράδειγμα, η απόφαση να σταματήσουμε το κάπνισμα είναι στην πραγματικότητα μια απόφαση για να ξεκινήσει ένα νέο μοτίβο συμπεριφοράς. Το να μην καπνίσουμε απόψε, καθιστά ευκολότερο να μην καπνίσουμε αύριο και το αύριο καθιστά ευκολότερο να μην καπνίσουμε την επόμενη μέρα και ούτω καθεξής. Δένοντας μαζί ακολουθίες επιλογών, το άτομο «συμμαχεί» τα βραχυπρόθεσμα κίνητρα του με τα μακροχρόνια συμφέροντά του. Με τον τρόπο αυτό, το άτομο συμπεριφέρεται έτσι ώστε να μεγιστοποιηθούν τα οφέλη των παρόντων και των μακρινών του εαυτών.
Σε γενικές γραμμές, το πρόβλημα του αυτοελέγχου συνδέεται εν μέρει με την έλλειψη σύνδεσης με τον εαυτό, κατά την πάροδο του χρόνου. Για έναν εξαρτημένο άνθρωπο η ανάκαμψη απαιτεί ένα μέτρο ολοκλήρωσης μεταξύ των διαφόρων εαυτών του, καθώς και μεταξύ του παρελθοντικού και του παρόντος εαυτού του. Το κίνητρο να θυσιάσει την κατανάλωση εκ μέρους των μελλοντικών εαυτών, θα εξαρτηθεί από το πόσο «συνδεδεμένος» αισθάνεται ο σημερινός εαυτός προς τους μελλοντικούς εαυτούς σε σχέση με την προσωπική ταυτότητα, όπως πεποιθήσεις, αξίες και στόχους. Η έρευνα δείχνει ότι έχοντας μια ψυχολογική σύνδεση με τους μελλοντικούς εαυτούς μας όπως ανταλλαγές μνημών, προθέσεων, πεποιθήσεων και επιθυμιών, αυξάνει την υπομονή (Bartlels & Urminsky, 2011). Έτσι, οι παρεμβάσεις που περιλαμβάνουν να φανταστούμε τον μελλοντικό εαυτό μας (π.χ., να δούμε τον ηλικιωμένο εαυτό μας), μπορεί να ενθαρρύνει την αίσθηση της σύνδεσης των ανθρώπων με το μελλοντικό εαυτό τους.
Πηγή: psychologytoday.com
