Το παρόν κείμενο επιχειρηματολογεί κατά της αυθαίρετης «ψυχιατρικής διάγνωσης» λόγω βίαιων και μη αρεστών απόψεων όπως αυτές του Trump.
Donald Trump. O Αμερικανός μεγιστάνας που θέλει να γίνει πρόεδρος των Η.Π.Α. (πλέον είναι). Τον τελευταίο 1,5 χρόνο έχει κάνει παντός είδους δηλώσεις που προάγουν τις διακρίσεις και μπορούν να χαρακτηριστούν ως μισανθρωπικές. Μεταξύ άλλων, θέλει να χτίσει ένα τείχος ανάμεσα στην Αμερική και το Μεξικό, να απελάσει τους μουσουλμάνους, να ανακαλέσει δικαιώματα που έχουν κατοχυρωθεί στους ομοφυλόφιλους όπως το δικαίωμα στο γάμο κ.α. Παράλληλα έχει δηλώσει σε ομιλία μπροστά σε βετεράνους πολέμου πως η Διαταραχή Μετατραυματικού Στρες (Post Traumatic Stress Disorder) συμβαίνει στους αδύναμους ανθρώπους και συχνά-πυκνά εκφράζεται υποτιμητικά για το γυναικείο φύλο.
Συχνά-πυκνά λοιπόν προσάπτονται στον Trump οι εξής χαρακτηρισμοί: ημίτρελος, παράφρονας, ημιπαράφρωνας, μουρλοφασίστας, δεν πάει καθόλου καλά, ψυχάκιας, θεόμουρλος κλπ. Όλοι αυτοί οι όροι έχουν 2 κοινά στοιχεία: α) υπονοούν ότι πάσχει από κάποια ψυχιατρική ασθένεια και β) είναι γενικοί και απροσδιόριστοι όροι, δεν είναι δηλαδή υπαρκτές επιστημονικά τεκμηριωμένες ψυχιατρικές οντότητες. Ο χαρακτηρισμός του Trump με κάποιον από τους παραπάνω όρους ή με κάποιον συναφή αποτελεί πρακτική ψυχιατρικοποίησης της πολιτικής πραγματικότητας, η απόπειρα εξήγησής της δηλαδή με ψυχιατρικούς όρους.
Οι προσδιορισμοί αυτοί τοποθετούνται κάτω από την ομπρέλα της ψυχιατρικοποίησης από την άποψη ότι δεν αποτελούν έγκυρες ψυχιατρικές διαγνώσεις. Είναι όροι που επιχειρούν να υπονοήσουν ότι ο Trump δεν είναι ψυχικά υγιής και πως δρα υπό τον το κράτος μιας ψυχικής νόσου. Η μετουσίωση των όρων αυτών σε μια πραγματική ψυχιατρική οντότητα μας οδηγεί σε αυτό που λέμε «ψυχωτικά συμπτώματα». Τα ψυχωτικά συμπτώματα μπορούν να προκύψουν στην έξαρση μιας σειράς από ψυχικές ασθένειες και έχουν ως αποτέλεσμα την μερική ή ολική απώλεια ελέγχου του ατόμου καθώς βλέπει ή ακούει πράγματα που δεν υπάρχουν ή πιστεύει πράγματα που δεν ισχύουν. Παράλληλα, ένα πολύ βασικό γνώρισμα οποιασδήποτε ψυχιατρικής διάγνωσης αποτελεί η «σε σημαντικό βαθμό απώλεια της λειτουργικότητας του ατόμου». Πρώτον, ο Trump αυτή τη περίοδο ως υποψήφιος πρόεδρος των Η.Π.Α αποτελεί ένα από τα πιο λειτουργικά άτομα του πλανήτη και δεύτερον εκφράζει τις ίδιες απόψεις με αυτές που εξέφραζε σε όλη του την ζωή με μοναδική διαφορά ότι τώρα λόγω του «μεγεθυντικού φακού» της προεδρικής υποψηφιότητας του, τις εκφράζει με ένα πιο δογματικό και ακραίο τρόπο για να προσελκύσει άτομα που τις συμμερίζονται και να πολώσει το εκλογικό σώμα. Αυτό όμως αποτελεί μεθοδευμένη πολιτική αντζέντα και όχι κάποιο ψυχιατρικό σύμπτωμα.
ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Ο Trump και ο κάθε πολιτικός μπορεί να πάσχει από μια ψυχική ασθένεια. Το παρόν κείμενο δεν πρέπει να εκληφθεί ως ένα κείμενο που αποκλείει την πιθανότητα αυτή. Το παρόν κείμενο επιχειρηματολογεί κατά της αυθαίρετης «ψυχιατρικής διάγνωσης» λόγω βίαιων και μη αρεστών απόψεων όπως αυτές του Trump.
Η ψυχιατρικοποίηση αποτελεί επικίνδυνη πρακτική για 2 πολύ σημαντικούς λόγους. Πρώτον, είναι αποπροσανατολιστική για το πολιτικό πρόσωπο υπό συζήτηση. Η ψυχιατρικοποίηση ακυρώνει το λόγο και την οντότητα του ατόμου που εκφράζει λόγο και μεταφέρει την ευθύνη για τον λόγο του στην ψυχική ασθένεια. Η ενοχοποίηση της ψυχιατρικής ασθένειας για τις μη αρεστές –εκ μέρους μας- απόψεις ή/και συμπεριφορές ενός πολιτικού λύνει εύκολα και απλοϊκά το πρόβλημα της ανάγκης για βαθύτερη αναζήτηση των πραγματικών συστημικών αιτιών της κοινωνικής, πολιτικής και οικονομικής πραγματικότητας που έφτασε στο σημείο να διεκδικεί την θέση του πλανητάρχη ένα άτομο με το ποιόν του Trump. To ίδιο ισχύει φυσικά και για οποιαδήποτε άλλη αντίστοιχη γενικόλογη «ψυχιατρική» κατηγορία που απευθύνεται σε Έλληνες και ξένους πολιτικούς.
Δεύτερον, η ψυχιατρικοποίηση αποτελεί στιγματιστική και προσβλητική πρακτική για τα άτομα που πάσχουν από μια ψυχιατρική ασθένεια. Στην έννοια-ομπρέλα «ψυχική ασθένεια» προσάπτονται αυθαίρετα ένα σωρό μισανθρωπικές και βίαιες απόψεις και συμπεριφορές με αποτέλεσμα να διαιωνίζεται η σύνδεση –ή και ταύτιση- της βίας με την ψυχική ασθένεια. Η βία δεν είναι ψυχιατρικό σύμπτωμα. Ούτε ο ρατσισμός, ούτε ο εθνικισμός ούτε και η απροκάλυπτη υποτίμηση του γυναικείου φύλου. Σε καμία περίπτωση δεν επαρκεί η ύπαρξη απόψεων που προάγουν τη βία και τις διακρίσεις για να λάβει χώρα μια ψυχιατρική διάγνωση. Στα ίδια πλαίσια δεν υπάρχουν έγκριτα επιστημονικά στοιχεία που να προσάπτουν κάποια ψυχική νόσο στον Hitler. Τα αποτρόπαια εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας δεν αποτελούν επαρκή στοιχεία μιας ψυχιατρικής διάγνωσης.
Όλα τα παραπάνω μπορεί να φαίνονται τυπικότητες και λεπτά γράμματα μπροστά στην πιθανότητα εκλογής ενός ατόμου με πλήθος αντικειμενικά επικίνδυνων απόψεων. Η πραγματικότητα της ζωής των ατόμων με μια ψυχική νόσο φαίνεται να διαψεύδει την παραπάνω εκδοχή. Το στίγμα της ψυχικής ασθένειας αποτελεί ένα από τα πιο διαβρωτικά και δύσκολα προς αντιμετώπιση κομμάτια μιας ζωής με μια ψυχική ασθένεια. Μεταξύ άλλων, δυσκολεύει τους λήπτες υπηρεσιών ψυχικής υγείας στην αποδοχή της διάγνωσής τους η οποία συνήθως αποτελεί το πρώτο βήμα επιτυχούς διαχείρισης της, στις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις τους, στην επαφή με το κράτος και στην εξεύρεση δουλειάς. Η διαιώνιση στιγματιστικών απόψεων για τους ψυχικά ασθενείς έχει επιστημονικώς τεκμηριωμένα μετρήσιμες αρνητικές συνέπειες στην ποιότητα ζωής των ληπτών υπηρεσιών ψυχικής υγείας.
Παράλληλα, η φροντίδα της ψυχικής υγείας αποτελεί διαχρονικά ένα θέμα χαμηλά στην πολιτική αντζέντα των κυβερνήσεων στην Ελλάδα. Ενδεικτικά μπορούμε να πούμε πως επίσημα στοιχεία καταδεικνύουν πως το 2011 στην Ελλάδα διατέθηκε μόλις το 4,4% των πόρων για την υγεία στην ψυχική υγεία. Παράλληλα, το 2015 υπήρξαν 6 θάνατοι σε ψυχιατρικό νοσοκομείο της Αττικής χωρίς να ληφθεί κάποια επίσημη πολιτική απόφαση εκ των άνω. Τρίτον, πρόσφατα ερευνητικά στοιχεία που παρουσιάστηκαν στο 2nd Mental Health Conference καταδεικνύουν πως το 2014 το ποσοστό των ατόμων που νοσηλεύτηκαν χωρίς τη θέληση τους σε ένα τμήμα ψυχιατρικού νοσοκομείου έφτασε στο 74,5%. Βάσει επίσημων στοιχείων στην Πορτογαλία το αντίστοιχο εθνικό ποσοστό είναι 3,2% ενώ ο μέσος όρος της Ευρώπης βρίσκεται στο 13.2%. Το στίγμα φυσικά και δεν αποτελεί τον μοναδικό λόγο της παραπάνω άδικης προς τους λήπτες υπηρεσιών ψυχικής υγείας κατάστασης. Παρόλα αυτά φαίνεται να αξίζει την προσοχή μας ως ένας από τους λόγους που συντηρούν την παρούσα κατάσταση.
Αλλά ας τα αφήσουμε για λίγο όλα αυτά. Ξέρετε κάποιον/α που να πάσχει από μια σοβαρή ψυχιατρική ασθένεια; Εάν θέλετε μπορείτε να τον ρωτήσετε πως νιώθει όταν διαβάζει ή ακούει αυθαίρετες «ψυχιατρικές διαγνώσεις» για πολιτικά και μη πρόσωπα από άτομα που δεν είναι επαγγελματίες ψυχικής υγείας και διαμορφώσετε τα δικά σας συμπεράσματα.
ΠΗΓΕΣ:
Samele, C., Frew, S. and Urquia, N. (2013) Mental health systems in the European Union member states, status of mental health in populations and benefits to be expected from investments into mental health. Bruselles: European Commision, Executive Agency for Health and Consumers Tender.
Βουλτσίδου, Ε. & Φυντανίδου, Ε. (2016) “«Εγκλήματα» Σε Καιρό Ειρήνης”. TOBHMA. http://www.tovima.gr/society/article/?aid=842153
Συγγραφέας: Νακόπουλος Νίκος, MSc, Ψυχολόγος, ειδικευόμενος στην Γνωστική συμπεριφοριστική Ψυχοθεραπεία
