Πριν από μερικές δεκαετίες, οι πιο βίαιες σκηνές που μπορούσε να δει κανείς στα μέσα μαζικής ενημέρωσης, ήταν το κογιότ που κυνηγούσε την στρουθοκάμηλο και τα κινούμενα σχέδια που έριχναν αμόνια το ένα στο άλλο. Οι ειδήσεις δεν προέβαλαν σκηνές από ταραχές, δολοφονίες ή πτώματα, ακόμη και πολεμικές σκηνές ούτε στα νυχτερινά δελτία.
Οι ταινίες δεν διαφημίζονταν με βάση την «ποσότητα» των πυροβολισμών και την «ρεαλιστική ποιότητα» των σφαγών, των πολέμων και της βίας και στα βιντεοπαιχνίδια τότε, το πιο δύσκολο που προσπαθούσε να κάνει κανείς ήταν να ελέγξει με ένα joystick μια μπάλα που αναπηδά.
Όμως, η κοινωνία έχει αλλάξει και τώρα η βία μας έχει περικυκλώσει. Τα παιδιά και οι έφηβοι εκτίθενται σε βίαιες εικόνες κάθε μέρα, ακόμα και στα κινούμενα σχέδια και η γραμμή μεταξύ πραγματικότητας και φαντασίας είναι πολύ λεπτή. Τώρα, οι συνέπειες της έκθεσης αυτής γίνονται εμφανείς και οι πρόσφατες μελέτες δείχνουν ότι οι νευρολογικές προσαρμογές και η απευαισθητοποίηση οδηγούν σε επιθετικότητα και βία στην πραγματική ζωή.
Οι έφηβοι περνούν ένα σημαντικό χρονικό διάστημα της καθημερινότητάς τους και της εφηβείας τους, παρακολουθώντας βίαια τηλεοπτικά προγράμματα, ταινίες και παίζοντας βίαια βιντεοπαιχνίδια. Μια πρόσφατη νευρολογική μελέτη της λειτουργίας του εγκεφάλου των εφήβων ανέφερε σημαντική σχέση μεταξύ της βίαιης έκθεσης των μέσων μαζικής ενημέρωσης και της μειωμένης ενεργοποίησης του εγκεφάλου σε σχέση με τις ολοένα και πιο βίαιες εικόνες και σκηνές. Η προσαρμογή φάνηκε κυρίως στους προμετωπιαίους λοβούς περιοχές που έχουν συσχετισθεί με την προσωπικότητα, την κρίση, τις συγκινήσεις και τη μετάφραση των σκέψεων σε πράξεις. Ουσιαστικά, η επαναλαμβανόμενη έκθεση στη βία αμβλύνει τις συναισθηματικές αντιδράσεις προς αυτήν και μειώνει τη σύνδεση των συνεπειών με την επιθετικότητα, γεγονότα που οδηγούν σε πιο επιθετικές στάσεις και συμπεριφορές με την πάροδο του χρόνου.
Μια παρόμοια μελέτη, αναφέρει ότι η παρουσία των έμφυτων επιθετικών χαρακτηριστικών της προσωπικότητας ή των τάσεων, μετριάζει τις αντιδράσεις του εγκεφάλου σε σχέση με τη βία στα ΜΜΕ. Έφηβοι που είχαν διαγωσθεί με διαταραχές επιθετικής συμπεριφοράς με επαναλαμβανόμενη έκθεση στη βία στα ΜΜΕ, έδειξαν μειωμένη ενεργοποίηση του εγκεφάλου σε απάντηση στα συναισθηματικά ερεθίσματα, σε σύγκριση με το υγιές δείγμα της έρευνας που είχε εκτεθεί σε χαμηλή βία και σε σύγκριση με εφήβους με επιθετική συμπεριφορά που είχαν εκτεθεί σε χαμηλή έκθεση στη βία. Ακόμα, μια άλλη εξέταση των εφήβων, έδειξε ότι η ενεργοποίηση του εγκεφάλου και οι συναισθηματικές αντιδράσεις στη βία ήταν παρόμοιες μεταξύ υγιών, μη επιθετικών εφήβων με υψηλή έκθεση στη βία από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και των εφήβων που είχαν διαγνωστεί με διαταραχές επιθετικής συμπεριφοράς.
Επιπρόσθετα, η παραδοχή ότι η έκθεση στην τηλεοπτική βία συνδέεται με την πραγματική βίαιη συμπεριφορά, είναι μία σύνδεση που βρέθηκε από πολλούς μελετητές να είναι στο ίδιο επίπεδο με τη συσχέτιση της έκθεσης στο παθητικό κάπνισμα και στον κίνδυνο του καρκίνου του πνεύμονα. Σε μια μετα-ανάλυση 217 μελετών που δημοσιεύθηκαν μεταξύ 1957 και 1990, οι ψυχολόγοι George Comstock και Haejung Paik, διαπίστωσαν ότι το βραχυπρόθεσμο αποτέλεσμα της έκθεσης στη βία των ΜΜΕ, σχετικά με την πραγματική σωματική βία εναντίον ενός προσώπου, ήταν μέτρια έως μεγάλη σε δυναμική.
Οι Comstock και Paik πραγματοποίησαν επίσης μια μετα-ανάλυση των μελετών, όπου εξέτασαν τη συσχέτιση μεταξύ μίας συνηθισμένης προβολής της βίας στα ΜΜΕ και της επιθετικής συμπεριφοράς σε μια δεδομένη χρονική στιγμή. Βρήκαν επίσης, 200 μελέτες που δείχνουν μια μέτρια προς θετική σχέση μεταξύ της βίας που βλέπουμε στην τηλεόραση και της σωματικής επιθετικότητας εναντίον ενός άλλου προσώπου.
Βία και βιντεοπαιχνίδια
Μία τριετής μελέτη που δημοσιεύθηκε στο Jama Pediatrics, περιέλαβε περίπου 3.000 παιδιά ηλικίας οκτώ έως 17. Κάθε χρόνο, οι ερευνητές ρωτούσαν τα παιδιά πόσο συχνά έπαιξαν βιντεοπαιχνίδια τις καθημερινές και τα Σαββατοκύριακα, ποια τρία παιχνίδια ήταν τα αγαπημένα τους και πόσο βίαια ήταν αυτά τα παιχνίδια.
Ρώτησαν επίσης τα παιδιά, αν θα χτυπούσαν κάποιο άλλο παιδί αν τους προκαλούσε. Μία άλλη σειρά ερωτήσεων απευθύνονταν στα συναισθήματα των παιδιών για τη βία σε γενικές γραμμές, είτε αν σκέφτονταν ότι ήταν καλό να χτυπήσουν κάποιον σε ορισμένες περιπτώσεις ή αν ποτέ φαντάζονταν ότι θα μπορούσαν να βλάψουν τους ανθρώπους.
Τα παιδιά ανέφεραν επίσης πόσο οι γονείς τους εμπλέκονταν στη διαχείριση του χρόνου που τους επέτρεπαν να παίξουν βιντεοπαιχνίδια. Τα παιδιά που έπαιξαν πιο βίαια βίντεοπαιχνίδια έτειναν να έχουν περισσότερες φαντασιώσεις σχετικά με τη βία και να σκέφτονταν ότι η βία στην πραγματική ζωή ήταν πιο αποδεκτή, σύμφωνα με τα αποτελέσματα της έρευνας. Αν και τα αποτελέσματα ήταν στατιστικά μικρά, μπορεί να είναι ένα σοβαρό θέμα για μεμονωμένους γονείς να ανησυχούν για τα παιδιά τους, δήλωσε ο επικεφαλής της έρευνας Douglas A. Gentile. Η σχέση φάνηκε να είναι η ίδια για τα αγόρια και τα κορίτσια, για τα παιδιά με ή χωρίς ιστορικό επιθετικότητας και για τα παιδιά με εμπλεκόμενους ή αμέτοχους γονείς.
Mία ακόμη έρευνα έρχεται να συσχετίσει την επιθετικότητα με τα βίαια βιντεοπαιχνίδια. Βασισμένη σε δεδομένα από ένα δείγμα ανήλικων παραβατών, οι μετρήσεις της συμπεριφοράς και της νοοτροπίας που σχετίζονταν με βίαια βιντεοπαιχνίδια, συνδέθηκαν με ένα σύνθετο μέτρο της παραβατικότητας αφού ελέγχθηκαν και μία σειρά άλλων παραμέτρων όπως ο χρόνος που παρέμεναν μπροστά στην οθόνη, τα χρόνια που έπαιζαν το βιντεοπαιχνίδι, η ηλικία, το φύλο, η φυλή, το ιστορικό παραβατικότητας και τα ψυχοπαθολογικά στοιχεία προσωπικότητας. Η έρευνα καταλήγει ότι τα βίαια βιντεοπαιχνίδια συνδέονται με την αντικοινωνική συμπεριφορά ακόμη και σε κλινικό δείγμα και αυτά τα αποτελέσματα αντέχουν τις ισχυρές επιρροές των πολλαπλών συσχετισμών της νεανικής παραβατικότητας και βίας, κυρίως ψυχοπάθειας.
Για να είμαστε δίκαιοι, ορισμένοι διερωτώνται κατά πόσο οι συσχετίσεις είναι αρκετά σημαντικές ώστε να δικαιολογούν την εξέταση της βίας στα ΜΜΕ ως ένα σημαντικό πρόβλημα για τη δημόσια υγεία. Και η βίαιη συμπεριφορά είναι ένα σύνθετο ζήτημα, με μια σειρά από άλλους παράγοντες κινδύνου.
Όμως, αν και η έκθεση στη βία των ΜΜΕ δεν είναι η μόνη, ούτε καν ο ισχυρότερος παράγοντας κινδύνου για τη βία, μπορεί πιο εύκολα να τροποποιηθεί από άλλους παράγοντες κινδύνου, όπως το φύλο, η κοινωνική κουλτούρα, η θρησκεία, το κοινωνικοοικονομικό status, το ενδοοικογενειακό status, ο χαμηλός δείκτης νοημοσύνης κ.α. Το πεδίο των ερευνών επεκτείνεται συνεχώς και αν και τα στατιστικά αποτελέσματα δείχνουν μέτρια συσχέτιση της βίας με την προβαλλόμενη βία στα ΜΜΕ, είναι ένας σημαντικός λόγος να υπάρξει μία προβλεπτική αντιμετώπιση του θέματος προτού βρεθούμε με πιο ισχυρά ερευνητικά στοιχεία συσχέτισης βίας-ΜΜΕ. Δεν θα ήταν περίεργο να παραδεχθούμε ότι αφού δεν υπάρχουν σημαντικά στοιχεία που να επιβεβαιώνουν τη συσχέτιση βίας και ΜΜΕ, επιτρέπουμε a priori στα παιδιά να παρακολουθούν βίαιες ταινίες ή κινούμενα σχέδια; Υπάρχει συνειδητοποιημένος γονέας που θα υιοθετούσε μία τέτοια άποψη;
Η βία όμως είναι παντού, αν και τα αποτελέσματά της στην προσωπικότητά μας δεν είναι γραμμικά, τα αποτυπώματά της είναι συστημικά. Ως κοινωνία, είμαστε απευαισθητοποιημένοι να βλέπουμε επιθετικές και βάναυσες σκηνές κάθε μέρα. Δολοφονίες on camera, φρικιαστικές σκηνές πολέμου, διαμελισμένα κορμιά περνούν σε μεγάλη συχνότητα από την οθόνη μας, ενσωματώνοντας παρόμοια σκηνικά μαζί με εκπομπές μαγειρικής και αναισθητοποιητικο-εγκεφαλικά σήριαλ.
Αλλά, είναι τόσο απλό όσο η απευαισθητοποίηση ή μήπως η έκθεση στη βία αλλάξει πραγματικά το ποιοι είμαστε; Τα ευρήματα από τις νευρολογικές μελέτες δείχνουν ότι η λειτουργία του εγκεφάλου μεταβάλλεται στην πραγματικότητα σε απάντηση στη βία και, ως εκ τούτου, τα άτομα είναι λιγότερο ικανά να αντιδρούν συναισθηματικά στη βία και να ελέγξουν τη δική τους επιθετική συμπεριφορά. Οι επιλογές μας στην ψυχαγωγία γίνονται αυτοεκπληρούμενες προφητείες και όσο περισσότερη βία βλέπουμε, τόσο ισχυροποιείται και η πιθανότητα να γινόμαστε και περισσότερο βίαιοι.
