Η άνοια είναι ένα κλινικό σύνδρομο με σοβαρές ψυχολογικές και κοινωνικές παραμέτρους. Η διαταραχή στη μνήμη και η απώλεια των νοητικών λειτουργιών, θα μπορούσαν ακόμα και να περάσουν απαρατήρητα από τον ασθενή και την οικογένειά του, αν δεν συνοδεύονταν από τα συμπεριφορικά και τα ψυχολογικά συμπτώματα της νόσου.
Οι μη φαρμακευτικές παρεμβάσεις αποτελούν συχνά την πρώτη επιλογή για την αντιμετώπιση αυτού του τύπου συμπτωμάτων της άνοιας, και έχουν ως γενικό σκοπό τη βελτίωση της γνωστικής κατάστασης, της συμπεριφοράς και της λειτουργικότητας. Η αποτελεσματικότητά τους, πέραν της αντιμετώπισης του συμπτώματος, έγκειται στο γεγονός ότι δεν έχουν ανεπιθύμητες ενέργειες, όπως παρατηρείται σε άλλα φαρμακευτικά σκευάσματα. Είναι σημαντικό να τονίσουμε ότι οι μη φαρμακευτικές θεραπείες δεν αντικαθιστούν τη φαρμακευτική θεραπεία. Στόχος είναι η συνδυαστική δράση, η οποία φαίνεται ότι μπορεί να ενισχύσει τη δράση των φαρμάκων, βελτιώνοντας θεαματικά την ποιότητα ζωής του ασθενούς. Επιπλέον, είναι απαραίτητο να επισημάνουμε, ότι ο φροντιστής παίζει καθοριστικό ρόλο στη θεραπεία του ασθενούς. Για το λόγο αυτό, η ενημέρωση και η εκπαίδευσή του αποτελούν τον ακρογωνιαίο λίθο των μη φαρμακευτικών θεραπειών.
Οι μη φαρμακευτικές παρεμβάσεις που χρησιμοποιούνται περισσότερο στη χώρα μας, είναι οι εξής:
Θεραπεία προσανατολισμού στην πραγματικότητα
Είναι γεγονός ότι η απουσία περιβαλλοντικών ερεθισμάτων και η έλλειψη επικοινωνίας επηρεάζουν την καθημερινή λειτουργικότητα των ασθενών με άνοια και έχουν ως αποτέλεσμα τη μείωση του προσανατολισμού τους και τη δημιουργία σύγχυσης στη ζωή τους. Η «Θεραπεία Προσανατολισμού στην Πραγματικότητα», αποτελεί μια από τις μη φαρμακευτικές θεραπείες που χρησιμοποιούνται ευρέως στις μέρες μας και βασίζεται στην άποψη ότι ο προσανατολισμός αποτελεί βασικό στοιχείο της λειτουργικότητας του ατόμου. Για το λόγο αυτό δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στην εκμάθηση της ημέρας, της ημερομηνίας, της εποχής, του χρόνου και της χρήσης των ονομάτων. Για παράδειγμα, η καθημερινή αγορά εφημερίδας και η επισήμανση στον ασθενή της ημερομηνίας και του προγράμματος που έχει να ακολουθήσει ή η τήρηση ημερολογίου, συμβάλει στον προσανατολισμό του ασθενούς στο χρόνο, ενώ παράλληλα βελτιώνει τη συναισθηματική κατάσταση του περιθάλποντος. Αυτό το είδος θεραπείας, βασίζεται στη θεωρητική ιδέα ότι συνεχή και επαναλαμβανόμενα ερεθίσματα ωφελούν τους ασθενείς που βρίσκονται σε σύγχυση και οδηγούν στη βελτίωση του προσανατολισμού και της αυτοεκτίμησής τους. Το πρόγραμμα στοχεύει επίσης στο να βελτιώσει γνωστικές λειτουργίες και γλωσσικές ικανότητες, να αποκαταστήσει την αυτοαποτελεσματικότητα και να ενισχύσει την κοινωνικότητα.
Θεραπεία δια των Αναπολήσεων
Στην άνοια τύπου Alzheimer, ενώ υπάρχει έκπτωση της μνήμης, η μακρόχρονη μνήμη συνήθως διατηρείται. Γι’ αυτό οι ασθενείς αυτοί είναι σε θέση να ανακαλούν γεγονότα από το παρελθόν τους και να επιστρέφουν σε αυτό. Στη διατήρηση της μακρόχρονης μνήμης βασίζεται η θεραπεία δια των αναπολήσεων και είναι μια δομημένη διαδικασία καθοδηγούμενης ανάκλησης ευχάριστων, κυρίως, εμπειριών και γεγονότων από τη ζωή του ασθενούς. Η βασική ιδέα της θεραπείας είναι ότι, εφόσον δεν μπορούμε να επικοινωνήσουμε με το άτομο στο δικό μας παρόν, έχουμε τη δυνατότητα να το ακολουθήσουμε στο δικό του, κάνοντας διορθωτικές κινήσεις. Αναπολώντας το παρελθόν, τα άτομα δεν επαναφέρουν απλά αναμνήσεις, αλλά βιώνουν ξανά όσα έζησαν μέσα από οπτικά, ακουστικά, οσφρητικά, γευστικά και απτικά ερεθίσματα.
Θεραπεία Επιβεβαίωσης
Μια άλλη μη φαρμακευτική παρέμβαση που χρησιμοποιείται είναι η θεραπεία επιβεβαίωσης. Η θεραπεία επιβεβαίωσης έχει ως στόχο την ανάδειξη και το σεβασμό της ατομικότητας του ασθενούς, την κατανόηση των ιδιαιτεροτήτων του και την ενίσχυση της αυτοεκτίμησής του, με προβολή και τονισμό των θετικών του στοιχείων. Στη θεραπεία επιβεβαίωσης ο ασθενής υποστηρίζεται συναισθηματικά και η πραγματικότητά του αντιμετωπίζεται με σεβασμό, ενώ παράλληλα προβαίνουμε σταδιακά στον επαναπροσανατολισμό του στο εδώ και τώρα. Σημαντικό κομμάτι για την αντιμετώπιση της απώλειας της μνήμης είναι να διατηρούμε μια θετική στάση και να παρέχουμε επιβεβαίωση στον ασθενή, αποφεύγοντας να εστιάσουμε στα λάθη, τις παραγνωρίσεις ή το παραλήρημά του.
Μουσικοθεραπεία
Μια άλλη αρκετά αποτελεσματική μη φαρμακευτική παρέμβαση που χρησιμοποιείται είναι η μουσικοθεραπεία. Η μουσικοθεραπεία είναι η χρήση της μουσικής με σκοπό τη θεραπεία, τη βελτίωση, ακόμα και την αποκατάσταση της ψυχικής και σωματικής υγείας ενός ατόμου κάθε ηλικίας. Η μουσικοθεραπεία, ως μια εναλλακτική μορφή μη φαρμακολογικής θεραπείας στην άνοια είναι μια καινούρια μορφή αποκατάστασης, συμβάλλοντας στην άσκηση της μνήμης και της προσοχής. Η ακρόαση μουσικής μειώνει την παθητικότητα, αυξάνει τις κοινωνικές δεξιότητες και προσφέρει χαλάρωση. Επιπλέον, η μουσική χρησιμοποιείται ως ερέθισμα για να βοηθήσει στη μνημονική ανάκληση και στις γλωσσικές δεξιότητες των ατόμων με άνοια.
Μεταξύ των μη φαρμακευτικών θεραπειών, υπάρχουν και κάποιες μέθοδοι που ενώ είναι διαδεδομένες στο εξωτερικό, στη χώρα μας δεν έχουν ευρεία εφαρμογή.
Αρωματοθεραπεία
Η αρωματοθεραπεία αποτελεί εναλλακτική μορφή μη φαρμακολογικής θεραπείας που συμβάλλει στη χαλάρωση και την ευχαρίστηση του ασθενούς. Στοχεύει στον ερεθισμό των αισθήσεων της όσφρησης και της γεύσης που θεωρούνται απόλυτα συνδεδεμένες και κλινικά αλληλοεξαρτώμενες. Η Αρωματοθεραπεία συχνά συνδυάζεται με τη μαλαξιοθεραπεία. Η μάλαξη ως σωματική τεχνική έχει θετική επίδραση στη ψυχή και το σώμα, καθώς στοχεύει στη χαλάρωση και την ανακούφιση από το άγχος.
Snoezelen
Αποτελεί μια νέα ψυχοκοινωνική παρέμβαση, η οποία στοχεύει στην αύξηση του αριθμού των αισθητικών ερεθισμάτων με τη χρήση πολλαπλών τεχνικών. Έχει αναπτυχθεί ως μια πολυαισθητηριακή εμπειρία, σχεδιασμένη να διεγείρει ελαφρά τις βασικές αισθήσεις. H παρέμβαση «Snoezelen» χρησιμοποιεί ένα συνδυασμό που περιλαμβάνει χαμηλό φωτισμό , απαλή/ χαλαρή μουσική, επιφάνειες αφής και ειδικά έλαια τα οποία πρέπει να τοποθετηθούν σε ένα ειδικό χώρο/ δωμάτιο(Brown ,1999).
Pet Therapy
Η Pet Therapy ή αλλιώς θεραπεία με τη βοήθεια των κατοικίδιων ζώων είναι μια αρκετά χρησιμοποιημένη εναλλακτική παρέμβαση. Αυτή η παρέμβαση μπορεί να βελτιώσει τη συμμόρφωση στις βασικές δραστηριότητες αυτοεξυπηρέτησης και καθημερινής λειτουργικότητας και να βελτιώσει την ποιότητα της ζωής των ασθενών με άνοια.
